Cân bằng lợi ích giữa quyền sở hữu trí tuệ và quyền tự do kinh doanh thông qua các quy định chặt chẽ hơn về nhãn hiệu nổi tiếng. Ngày nay, sự cân bằng giữa quyền sở hữu trí tuệ và quyền tự do kinh doanh không còn dễ đạt được nữa. Có thể rằng sự cân bằng đó chưa bao giờ là dễ đạt được, tuy nhiên việc tìm ra được điểm hài hòa giữa sở hữu trí tuệ và tự do kinh doanh lại đặc biệt trở nên khó khăn hơn trong thời đại công nghệ phát triển nhanh chóng như hiện nay. Chính vì vậy mà các doanh nghiệp hiện đang rất mong chờ lần sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam này, đặc biệt là các quy định xoay quanh nhãn hiệu nổi tiếng để họ có thể tiến hành các hoạt động kinh doanh của mình một cách thuận tiện.
Có thể bạn quan tâm
Mỗi quốc gia đều có những quy định khác nhau về vấn đề chứng minh hình ảnh, tầm ảnh hưởng của nhãn hiệu trước công chúng. Việc phân loại nhãn hiệu là rất khó bởi vì danh tiếng, ảnh hưởng của nhãn hiệu đối với công chúng là rất khác nhau, phụ thuộc vào từng xã hội và những người sống trong xã hội đó. Trong hệ thống pháp luật về nhãn hiệu của Việt Nam, dựa trên mức độ nhận biết của công chúng, nhãn hiệu có thể được chia thành nhãn hiệu thông thường, nhãn hiệu nổi tiếng và nhãn hiệu trung gian nằm giữa hai loại đó. Loại nhãn hiệu này được gọi là nhãn hiệu được sử dụng thừa nhận rộng rãi. Mặc dù không phải là nhãn hiệu nổi tiếng nhưng nhãn hiệu trung gian vẫn được ưu tiên hơn so với nhãn hiệu thông thường.
Theo đó, nếu chủ sở hữu nhãn hiệu trung gian đã sử dụng nhãn hiệu trước đó nhưng chưa đăng ký bảo hộ thì họ vẫn có thể nộp đơn phản đối các cá nhân đã nộp đơn đăng ký nhãn hiệu đó lên Cục SHTT. Ngoài ra, chủ sở hữu nhãn hiệu trung gian cũng có thể nộp đơn hủy bỏ việc đăng ký với điều kiện nhãn hiệu đó đã được sử dụng và công nhận rộng rãi tại Việt Nam.
Không chỉ có ý nghĩa về giá trị thương mại của thương hiệu mà mức độ uy tín của nhãn hiệu cũng đóng vai trò quan trọng trong các tranh chấp nhãn hiệu. Nếu nhãn hiệu đạt đến cấp độ của một nhãn hiệu nổi tiếng, nhãn hiệu đó sẽ có đặc quyền được bảo hộ mà không cần đăng ký. Ngoài ra, theo quy định ở một số nước, phạm vi bảo hộ của nhãn hiệu nổi tiếng rộng hơn nhiều so với nhãn hiệu thông thường. Ví dụ, với nhãn hiệu thông thường, hành vi xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu sẽ được xác lập trong trường hợp hàng hoá hoặc dịch vụ sử dụng trùng hoặc tương tự với nhãn hiệu đó. Tuy nhiên, với một nhãn hiệu nổi tiếng, hành vi xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu sẽ được xác lập trên bất kỳ hàng hóa hoặc dịch vụ nào. Ví dụ, với nhãn hiệu nước giải khát nổi tiếng Coca-Cola, nếu một người sử dụng nhãn hiệu trùng hoặc tương tự như Coca-Cola cho bất kỳ sản phẩm nào, ngay cả khi sản phẩm đó không liên quan đến danh mục nước giải khát, thì sản phẩm đó vẫn có thể bị coi là vi phạm quyền của chủ sở hữu nhãn hiệu Coca Cola.
Loại bỏ các trở ngại trong các quy định của nhãn hiệu nổi tiếng
Cũng như hầu hết các nước trên thế giới, Việt Nam đã sớm đưa nội dung nhãn hiệu nổi tiếng vào Nghị định 63 ban hành năm 1996 về sở hữu công nghiệp và sau đó là Luật SHTT năm 2005 để người tiêu dùng không hoang mang về nguồn gốc xuất xứ của sản phẩm. Nó cũng giúp cân bằng lợi ích giữa chủ thể quyền và đối thủ cạnh tranh, ngăn chặn việc sử dụng nhãn hiệu ở nơi công cộng làm tổn hại đến uy tín của nhãn hiệu. Tuy nhiên, cho đến nay, ý định này dường như vẫn chưa trở thành hiện thực được khi việc xác lập và thực thi quyền đối với nhãn hiệu nổi tiếng ở Việt Nam còn gặp nhiều khó khăn.
Cụ thể, các hạn chế trong việc xác định nhãn hiệu nổi tiếng đã được xác lập trong định nghĩa về nhãn hiệu nổi tiếng trong Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam. Theo đó, nhãn hiệu nổi tiếng là nhãn hiệu được người tiêu dùng trên toàn lãnh thổ Việt Nam biết đến rộng rãi. Nếu vậy, việc chứng minh nhãn hiệu nổi tiếng có thể trở thành nhiệm vụ bất khả thi vì người tiêu dùng ở đây được hiểu chung là “tất cả người tiêu dùng trên lãnh thổ Việt Nam”. Để tạo thuận lợi cho việc xác định nhãn hiệu nổi tiếng, các tiêu chí đánh giá đã được quy định rõ ràng hơn tại Điều 75 của Luật SHTT. Tuy nhiên, tiêu chuẩn đánh giá nhãn hiệu nổi tiếng tại Điều 75 cũng chưa được quy định hoàn toàn rõ ràng và phù hợp, gây nhiều vướng mắc trong thực tế. Cụ thể, các tiêu chí được xem xét khi đánh giá nhãn hiệu nổi tiếng bao gồm:
- Số lượng người tiêu dùng liên quan biết đến nhãn hiệu;
- Doanh số bán hàng;
- Thời hạn sử dụng nhãn hiệu liên tục;
- Uy tín của hàng hóa, dịch vụ mang nhãn hiệu;
- Số lượng quốc gia bảo hộ nhãn hiệu;
- Số quốc gia công nhận nhãn hiệu là nổi tiếng;
- Giá chuyển nhượng, chuyển nhượng quyền sử dụng, giá trị phần vốn góp của nhãn hiệu.
Quy định này đã dẫn đến một số cách giải thích rằng tất cả các tiêu chí này phải được xem xét. Trái lại, một số lại cho rằng chỉ tám tiêu chí này phải được xem xét khi phân biệt giữa nhãn hiệu thông thường và nhãn hiệu nổi tiếng.
Theo báo cáo phân tích về dự thảo sửa đổi Luật SHTT, điều này gây ra một số khó khăn khi áp dụng trong thực tế của doanh nghiệp khi họ muốn chứng minh nhãn hiệu của mình được nhiều người biết đến, đặc biệt là các trường hợp bị xâm phạm quyền.
Ngay cả thương hiệu nổi tiếng trên thế giới cũng gặp phải trở ngại khi cố gắng chứng minh thương hiệu nổi tiếng của họ
Một trong những doanh nghiệp hàng đầu thế giới gặp trở ngại khi cố gắng chứng minh thương hiệu nổi tiếng của mình là công ty Marvel Characters Inc. (Marvel) – một công ty điện ảnh nổi tiếng của Mỹ với các nhân vật siêu anh hùng được biết đến rộng rãi trên thế giới như Spider Man, Iron Man, cùng với các nhân vật dị nhân X-Men. Năm 1994, Marvel đăng ký bảo hộ nhãn hiệu X-Men cho đồ chơi, quần áo, truyện tranh, trò chơi điện tử,… Tuy nhiên, đến năm 2003, công ty cổ phần ICP của Việt Nam đã nộp đơn đăng ký bảo hộ nhãn hiệu X-Men cho sản phẩm mỹ phẩm gia dụng và đã được cấp văn bằng bảo hộ. Năm 2006, Marvel đã cố gắng hủy bỏ hiệu lực nhãn hiệu X-Men của ICP bằng cách chứng minh danh tiếng của nhãn hiệu X-Men của mình thông qua thời hạn và phạm vi sử dụng, doanh số bán hàng và giấy chứng nhận bảo hộ nhãn hiệu X-Men tại 51 quốc gia trên thế giới,… Cuối cùng, tất cả những nỗ lực đó vẫn được coi là không đủ thông tin để chứng minh danh tiếng của thương hiệu. Do đó, đơn khiếu nại của Marvel đã bị bác bỏ và cho đến nay, chúng ta vẫn có thể thấy các loại dầu gội, mỹ phẩm mang nhãn hiệu X-Men của ICP trên thị trường.
Những vướng mắc trên đã dẫn đến đề xuất sửa đổi nội dung liên quan đến nhãn hiệu nổi tiếng trong Dự thảo sửa đổi Luật SHTT hiện hành. Theo đó, định nghĩa nhãn hiệu nổi tiếng sẽ thêm điều kiện “người tiêu dùng phù hợp”, tiêu chí đánh giá sẽ bổ sung điều kiện “tùy trường hợp, một số hoặc tất cả các tiêu chí”. Việc sửa đổi từ ngữ trong các quy định này để làm rõ việc lựa chọn tiêu chí nhằm mục đích đánh giá từng nhãn hiệu trong từng trường hợp cụ thể. Hơn nữa, đây không phải là các tiêu chí cố định, các tiêu chí khác vẫn có thể được xem xét trong dự thảo sửa đổi Luật SHTT. Không chỉ tạo điều kiện thuận lợi cho những người muốn chứng minh nhãn hiệu nổi tiếng tại Việt Nam, việc bổ sung cụm từ “có liên quan” trong định nghĩa nhãn hiệu nổi tiếng còn phù hợp với các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết. Ví dụ như Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (TRIPS) cũng đặt ra yêu cầu đối với bộ phận công chúng liên quan.
Vẫn còn nhiều việc cần làm để loại bỏ hoàn toàn những vướng mắc trong Luật SHTT hiện hành
Mặc dù những thay đổi về nhãn hiệu nổi tiếng trong Dự thảo sửa đổi Luật SHTT lần này nhận được rất nhiều sự hoan nghênh, tuy nhiên, hầu hết các chuyên gia trong lĩnh vực SHTT và doanh nghiệp vẫn mong muốn những nội dung thay đổi này sẽ được rõ ràng và chi tiết hơn. Bởi lẽ, với những quy định hiện hành vẫn còn nhiều vấn đề chưa chắc chắn.
Điều này càng trở nên cần thiết trong bối cảnh ngày càng có nhiều doanh nghiệp Việt Nam khẳng định được hình ảnh và uy tín trên thị trường cả trong nước và quốc tế. Hơn nữa, hiện nay, với số lượng doanh nghiệp nước ngoài vào Việt Nam có xu hướng gia tăng thường xuyên, những thay đổi của Luật SHTT càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết trong lịch sử Việt Nam. Bài phát biểu của Công ty Cổ phần Sữa Việt Nam (Vinamilk) trong một bài báo về việc bảo hộ nhãn hiệu nổi tiếng trên Báo Chính phủ năm 2016 cũng đã nói lên sự lo lắng của doanh nghiệp về vấn đề này. Mặc dù là doanh nghiệp nổi tiếng nhất Việt Nam hiện nay, đáp ứng đầy đủ các tiêu chí về nhãn hiệu nổi tiếng nhưng Vinamilk vẫn luôn ngóng chờ ngày nhãn hiệu của mình được công nhận. Bởi lẽ cho đến nay, Vinamilk với bề dày lịch sử gần 50 năm vẫn chưa thể được công nhận là nhãn hiệu nổi tiếng do còn nhiều vướng mắc trong Luật SHTT hiện hành.
Tiến sĩ Lê Thị Nam Giang, đại diện Vinamilk phát biểu tại hội thảo về nhãn hiệu nổi tiếng do Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức năm 2016: “Nguyên nhân là trong Luật SHTT hiện nay, chưa có quy định cụ thể về việc những chủ thể như Vinamilk được chủ động nộp đơn xin công nhận nhãn hiệu nổi tiếng hay không. Mà nếu Vinamilk có yêu cầu được công nhận nhãn hiệu nổi tiếng thì bản thân Cục SHTT cũng sẽ lúng túng vì Luật không có một quy trình cụ thể nào để xem xét nhãn hiệu nổi tiếng,…”
Các quy định về nhãn hiệu nổi tiếng không chỉ giới hạn trong việc xác lập và thực thi quyền SHTT mà còn có tác động không nhỏ đến sự phát triển của môi trường kinh doanh tại Việt Nam.
Cân bằng lợi ích giữa quyền sở hữu trí tuệ và quyền tự do kinh doanh thông qua các quy định chặt chẽ hơn về nhãn hiệu nổi tiếng, nói thì dễ hơn làm. Hầu hết các doanh nghiệp Việt Nam vẫn ở quy mô vừa và nhỏ (SME), theo đó, nếu pháp luật không quy định một cách hợp lý về nhãn hiệu nổi tiếng thì có thể tạo ra việc lấn át quyền tự do kinh doanh của các doanh nghiệp khác. Ngoài ra, nếu không có biện pháp tự vệ hợp lý, nhãn hiệu nổi tiếng có thể làm lu mờ hai nguyên tắc cơ bản của luật nhãn hiệu bao gồm:
- Khả năng gây nhầm lẫn;
- Các quyền độc quyền đối với nhãn hiệu bị giới hạn bởi lãnh thổ.
Các tiêu chí bảo hộ đối với nhãn hiệu nổi tiếng phải được xem xét cẩn thận, nếu không, nó sẽ có khả năng dẫn đến việc các doanh nghiệp lớn bắt nạt các doanh nghiệp nhỏ bằng cách tuyên bố rằng hầu hết mọi hành động của doanh nghiệp vừa và nhỏ đều là hành vi xâm phạm nhãn hiệu nổi tiếng của họ.
